Nasze skarby

„Jeniec Polak” to gazeta obozowa o tematyce społeczno-politycznej, kulturalnej i historycznej, wydawana przez Polaków przetrzymywanych w niewoli francuskiej w obozie w Le Puy-en-Velay podczas I wojny światowej. Dokument, znajdujący się w zbiorach Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych, obejmuje 75 numerów, które ukazywały się w latach 1917–1919.  

Pierwszy numer „Jeńca Polaka” został opublikowany w październiku 1917 r. Podtytuł głosił, że jest to „biuletyn polskich jeńców wojennych” wydawany w obozie, w miejscowości Le Puy-en-Velay nad Loarą, w departamencie Haute-Loire. Sam obóz jeniecki dla żołnierzy polskiego pochodzenia w Le Puy utworzono w maju 1915 r. Przetrzymywano w nim ponad  6 tys. Polaków z armii niemieckiej i austro-węgierskiej. którzy zostali wzięci do niewoli na froncie zachodnim. Obóz powstał dzięki samym jeńcom, którzy podkreślali swoją polskość, pomimo iż zmuszeni byli do walki w szeregach państw zaborczych, jak również zabiegom Komitetu Narodowego Polskiego.

Ukazanie się pisma było możliwe przede wszystkim dzięki zmianom na międzynarodowej scenie politycznej – w wyniku w wyniku upadku caratu po rewolucji lutowej 1917 r. Sojusz Francji z Rosją tracił tym samym swoje znaczenie, co rozwiązywało ręce rządowi w Paryżu w kwestii  odbudowy niepodległego państwa polskiego. W czerwcu 1917 r. prezydent Raymond Poincaré wydał dekret o utworzeniu Armii Polskiej we Francji, która stanowiła zalążek przyszłej Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera. Finansowana przez rząd francuski nowa formacja miała własne sztandary, oznaczenia i polską kadrę oficerską. W tym samym czasie zaczęto wydawać pismo  ,,Jeniec Polak”, którego zadaniem było rozbudzanie świadomości patriotycznej. Jej redaktorzy widzieli szansę na odrodzenie się Polski w klęsce państw centralnych, co było możliwe tylko poprzez zwycięstwo Wielkiej Brytanii i Francji.

Oficjalnym wydawcą pisma było „Stowarzyszenie Bratnia Pomoc Jeńców Polaków w Le Puy”, a w komitecie redakcyjnym ksiądz Augustyn Jakubisiak (redaktor naczelny), jego brat Stanisław oraz pisarz i tłumacz, Paul Cazin. Autorami tekstów byli także sami jeńcy, czytelnikami natomiast – jeńcy-Polacy, znajdujący się w obozach i oddziałach roboczych na terenie Francji oraz Włoch. Zaplecze techniczne i fundusze niezbędne do wydawania gazety zapewnił Władysław Mickiewicz, syn Adama Mickiewicza, a zarazem autorytet polskiej emigracji. Pomocy finansowej udzielali także: amerykański Związek Chrześcijańskiej Młodzieży Męskiej (YMCA), szwajcarski Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce, założony przez Henryka Sienkiewicza i Ignacego Paderewskiego oraz sami jeńcy.

Poszczególne wydania gazety miały jednokolorową szatę graficzną. Nagłówek stanowił wytłuszczony tytuł, którego pierwszą literę zdobił orzeł z rozpostartymi skrzydłami oraz człowiek rozrywający krępujące ręce kajdany. Pismo miało poręczny format 28x22 cm. Początkowo drukowane było na ośmiu, a następnie na czternastu stronach.

Głównym celem  pisma było krzewienie patriotyzmu i miłości do ojczyzny oraz podtrzymywanie ducha narodowego u czytelników, tak by czas spędzony w niewoli nie okazał się zmarnowanym. Biuletyn informował o wydarzeniach na świecie, ale przede wszystkim skupiał się na wydarzeniach dotyczących ziem polskich. Dopełnieniem każdego numeru były także teksty dotyczące historii, kultury i literatury ojczystej.

Tygodnik dostarczał także wielu informacji o codziennym życiu w obozach dla jeńców. Cześć artykułów dotyczyła trudnej doli jeńców, głównie przebywających w niewoli niemieckiej. Informacje odnoszące się do sytuacji Polaków w obozach francuskich skupiały się natomiast na wzajemnej pomocy finansowej, działalności kulturowej, artystycznej i sportowej jeńców. Z czasem redakcja rozpoczęła publikacje kalendarzy oraz zbiorów polskich pieśni patriotycznych. Wiele miejsca w piśmie poświęcano też informacjom dotyczącym powstającej na terytorium Francji nowej armii polskiej, zachęcając jeńców do dobrowolnego wstępowania w jej szeregi. Kilkuset byłych jeńców z obozu w Le Puy służyło potem w Armii Hallera.

Z powrotem Błękitnej Armii do Polski w 1919 r. wiąże się koniec działalności wydawniczej pisma. W ostatnim numerze, z 10 czerwca 1919 r., ukazała się notka o następującej treści: „Rozwiązując z dniem dzisiejszym nasze wydawnictwo, składamy naszym dobrodziejom za Ich ofiarność i życzliwość dla szarej rzeszy wygnańczej z głębi serca płynące, staropolski Bóg zapłać, wszystkim zaś Czytelnikom życzymy jak najszczęśliwszego powrotu na łono naszej umiłowanej, wyśnionej Ojczyzny”.