Malarstwo

Na kolekcję malarską Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych składa się twórczość artystyczna jeńców wojennych powstała w niemieckich obozach w czasie II wojny światowej. Najwięcej zachowanych prac pochodzi z oflagów, w których istniały bardziej sprzyjające warunki do uprawiania tego rodzaju aktywności niż w stalagach. W obozach dla oficerów nie obowiązywał przymus pracy, jeńcy mieli więcej wolnego czasu, a także przyzwolenie ze strony niemieckich władz obozowych. Ponadto w oflagach nietrudno było o jeńców posiadających artystyczne wykształcenie, którzy organizowali nawet kursy malarstwa i rysunku dla pozostałych. Niektóre z zachowanych prac powstały właśnie na takich kursach. Mają one dużą wartość historyczną, mimo że nie zawsze posiadają wysokie walory artystyczne. Stanowią świadectwo samokształcenia jeńców i rejestrują kolejne etapy opanowywania przez nich trudnego warsztatu.

Część obiektów z kolekcji pochodzi z obozów internowania w Rumunii. Są to akwarele Tadeusza Kowalczyka, który tworzył również w kolejnych miejscach swojego pobytu, czyli w oflagach VI E Dorsten i VI B Dössel, już po przekazaniu polskich żołnierzy władzom niemieckim, a także w obozie byłych jeńców we Fölsen, tuż po zakończeniu wojny. Namalowane po odzyskaniu wolności prace Kowalczyka należą do grupy muzealiów powstałych po II wojnie światowej. Oprócz nich na uwagę zasługuje również m.in. sześć obrazów olejnych Edwarda Solskiego, przedstawiających powstańców warszawskich w niewoli.

Autorstwo większości prac malarskich stanowiących kolekcję muzeum jest znane. Ich twórcy podpisali się czytelnie imieniem i nazwiskiem albo inicjałami, które badaczom udało się rozszyfrować. W zbiorach muzeum znajdują się prace wykonane wieloma technikami malarskimi: od akwareli i pasteli po obrazy olejne oraz kompilacje różnych technik. Najwięcej jest akwareli, ponieważ była to technika malarska najbardziej popularna w obozach i najczęściej stosowana przez jeńców. Akwarelą malowane były pejzaże, martwa natura, a także niewielkie portrety. Malowano je na dostępnym w obozach papierze – zwykle na odwrocie różnych pism lub papierze pakowym z nadsyłanych paczek. Jeśli chodzi o obrazy wykonane pastelami, są to portrety jeńców, martwa natura oraz portrety kobiet, które były malowane z pamięci lub z fotografii. Nieliczną grupę stanowią obrazy olejne, na ogół portrety jeńców i kopie dzieł znanych malarzy. Ta technika malarska była rzadko stosowana w obozach ze względu na trudność w zdobyciu materiałów. Jeńcy stosowali ją, wykonując zamówienia od członków niemieckich załóg (np. strażników) lub pracodawców w oddziałach roboczych (tzw. komanda pracy – Arbeitskommandos), którzy owe materiały dostarczali.