Losy indywidualne

Francuski kompozytor, organista, nauczyciel, dyrygent, jeden z największych twórców muzyki XX w.

Olivier Messiaen urodził się 10 grudnia 1908 r. w Awinionie w rodzinie literatów. Jako 11-letni chłopiec rozpoczął w 1919 r. studia w konserwatorium paryskim. W czasie studiów i po ich zakończeniu w 1930 r. zdobywał wiele nagród. Od 1931 był głównym organistą kościoła św. Trójcy (la Sainte-Trinité) w Paryżu (dożywotnio, przez ponad 60 lat). W 1932 r. ożenił się ze skrzypaczką i kompozytorką Claire Delbos. W roku 1937 urodził się im syn. W tym też roku O. Messiaen rozpoczął wykłady na dwóch paryskich uczelniach Ecole Normale de Musique i Schola Cantorum. Miał już wówczas za sobą kilka kompozycji, które uczyniły go rozpoznawalnym w świecie muzyki. Na początku II wojny światowej Messiaen został powołany do wojska. Ze względu na słaby wzrok znalazł się w medycznych oddziałach pomocniczych.  Po bitwie pod Verdun 15 czerwca 1940 r. trafił do niewoli. Najpierw był przetrzymywany w obozie przejściowym w Toul w pobliżu Nancy, a następnie w Stalagu VIII A Görlitz (Zgorzelec). Dzięki staraniom polskich jeńców wojennych, a szczególnie Zdzisława Nardellego, który pełnił w tym obozie funkcję kierownika tworzącej się tam biblioteki, O. Messiaen uzyskał przyzwolenie niemieckich władz i stał się jego pomocnikiem, unikając w ten sposób ciężkiej pracy fizycznej, do której byli kierowani pozostali jeńcy. Mógł w ten sposób dalej komponować. Ponieważ wśród jego francuskich towarzyszy było kilku muzyków (wiolonczelista Etienne Pasquier, klarnecista Henri Akoka, skrzypek Jean Le Boulaire) i do obozu zostały sprowadzone instrumenty muzyczne, także pianino, O. Messiaen od połowy listopada 1940 r. uczestniczył w próbach i koncertach muzyki klasycznej. Brał również udział w akcji odczytowej, organizowanej przez jeńców. Jesienią i zimą 1940 r. stworzył w stalagu najistotniejsze części swojego największego dzieła  (Quatuor pour la fin du temps). Pracę nad tym utworem rozpoczął już jednak w obozie w Toul. Jeszcze niedokończone dzieło miało swoje pierwsze wykonanie w połowie grudnia 1940 r. w Stalagu VIII A Görlitz w trakcie „Wieczoru polskiego”, zorganizowanego przez jeńców polskich we współpracy z francuskimi. Natomiast uroczysta premiera odbyła się 15 stycznia 1941 r. w wyziębionym baraku teatralnym. Partię fortepianu wykonywał sam kompozytor, pozostałe – jego francuscy przyjaciele: E. Pasquier, H. Akoka, J. Le Boulaire). Publiczność na koncercie stanowiło ok. 400 jeńców i niemiecka załoga obozu.

Dzięki energicznym staraniom o uwolnienie O. Messiaena, czynionym przez jego nauczyciela Marcela Dupré, wpływowego profesora konserwatorium paryskiego, pobyt kompozytora w Stalagu VIII A Görlitz nie trwał długo – niespełna siedem miesięcy. Już 10 marca 1941 r. O. Messiaen wrócił do Francji do rodziny, a w maju rozpoczął pracę w konserwatorium paryskim, którą kontynuował aż do emerytury w roku 1978. Nauczał w klasach filozofii muzyki, filozofii muzyki i kompozycji. Pierwsza żona Messiaena zmarła w roku 1959 po długiej chorobie. W 1961 roku kompozytor poślubił pianiastkę Yvonne Loriod. Odbywali razem liczne podróże, biorąc udział w rozmaitych wydarzeniach muzycznych. Olivier Messiaen był wielokrotnie nagradzany. Skomponował łącznie około 80 utworów, głównie instrumentalnych. Kwartet na koniec czasu jest najważniejszym z nich. Uznaje się go za jedno z arcydzieł muzyki XX wieku.

Olivier Messiaen zmarł 28 kwietnia 1992 r.