|
|
 |
 |
Historia
Kriegsgefangenenlagergeld, potocznie nazywane lagermarkami to pieniądze zastępcze, które w obozach jenieckich Wehrmachtu służyły jako środek płatniczy w obrocie wewnętrznym. Niemieckie władze wojskowe wprowadziły je już w 1939 r. Płaciły nimi jeńcom wojennym za pracę wykonywaną na rzecz III Rzeszy. W lagermarkach także oficerowie otrzymywali należny im żołd. Pieniądze zastępcze istniejące w obiegu tylko w obozach, miały utrudniać jeńcom ich wykorzystywanie poza drutami i w ten sposób np. uniemożliwiać ucieczki. Środki, jakimi dysponowali jeńcy wojenni w obozach Wehrmachtu, były niewielkie. Jenieckie zarobki wahały się w granicach 67–90% dochodów ówczesnych obywateli niemieckich. Wysokość płac zależała także od przynależności armijnej jeńców. Izolowani żołnierze, pochodzący z państw Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych za taką samą pracę zarabiali znacznie więcej niż ich koledzy w polskich lub radzieckich mundurach. Przedsiębiorca, który zatrudniał jeńców, przekazywał zapłatę za ich pracę do odpowiedniego obozu, gdzie po odliczeniu podatków wpływała ona na konto jeńców. Potrącenia, na które składało się wyżywienie i zakwaterowanie, wynosiły od 30% do 60% zarobionej kwoty. Z kolei wysokość żołdu wahała się od 72 Reichsmark (dalej: RM) dla podporucznika do 210 RM dla generała dywizji. Były to kwoty wypłacane kwartalnie i również podlegały opodatkowaniu. Ponadto korpus oficerski samorzutnie się opodatkowywał na rzecz żołnierzy szeregowych, którzy nie otrzymywali zapłaty, a przebywali razem z nimi w oflagach. Ostatecznie dochód jeńców kształtował się średnio na poziomie od 15 do 20 RM miesięcznie. Wymiana pieniędzy zastępczych na walutę obiegową była możliwa jedynie w przypadku wysyłania przez jeńców pieniędzy poza teren obozu. W takiej sytuacji wartość nabywcza 1 lagermarki była równa 1 RM. W Generalnym Gubernatorstwie wartość 1 lagermarki wynosiła 2 zł, a w przypadku przekazywania pieniędzy za granicę 1 marka odpowiadała wartości 1 funta brytyjskiego. Talony miały następujące nominały: 1, 10 i 50 fenigów oraz 1, 2, 5 i 10 RM. Poszczególne nominały posiadały numer seryjny, różniły się wielkością i kolorem papieru, ale wszystkie oznaczone były czerwonym trójkątem i zawierały napis: Bon ten jest środkiem płatniczym dla jeńców wojennych i może być przez nich wydawany i otrzymywany tylko na terenie obozu lub w wydzielonych komandach roboczych w specjalnych miejscach sprzedaży. Wymiana bonów na prawne środki płatnicze może być dokonana tylko we właściwych kasach administracji obozu. Niezastosowanie się do przepisów, podrabianie lub fałszowanie będzie karane. Centrum obrotu pieniężnego była kantyna obozowa, w której jeńcy mogli zakupić drobne artykuły spożywcze, takie jak np. lemoniada, czy też przedmioty codziennego użytku: środki do higieny osobistej, materiały piśmienne, a nawet instrumenty muzyczne. Zgodnie z konwencją genewską jeńcy przebywający w niewoli mogli otrzymywać paczki z zewnątrz. Powodowało to, że w obozach, zwłaszcza tam, gdzie przebywali jeńcy zachodnich państw alianckich, były artykuły luksusowe jak na owe czasy, takie jak papierosy czy czekolada. Z czasem ze względu na piętrzące się trudności zaopatrzeniowe kantyn, na terenie prawie każdego obozu kwitł czarny rynek, który oparty był na wymianie barterowej, a jednostkę rozliczeniową stanowiły najczęściej papierosy. W takiej sytuacji lagermarki zyskały na wartości, i na terenie obozu stały się atrakcyjnym środkiem płatniczym, nawet dla niemieckiej załogi. Działo się tak prawie we wszystkich obozach jenieckich. Ostatecznie, by zakończyć ten precedens, 1 października 1944 r., niemieckie władze wojskowe wydały zarządzenie, które wycofało lagermarki z obiegu. W zbiorach Muzeum znajduje się siedemdziesiąt sztuk lagermarek o różnych nominałach.
Oprac. Anna Wickiewicz
|
|
