|
|
 |
 |
Historia
Niepozorna kraciasta bluzka, pamiętająca czasy II wojny światowej, dziś jest eksponatem muzealnym, ale przez lata była symbolem marzeń i nadziei. Należała do Zofii Książek-Bregułowej, uczestniczki Powstania Warszawskiego, jeńca obozów Wehrmachtu, aktorki, poetki, bohaterki książek, filmów i wystaw. Urodzona w 1920 r. w Kielcach, absolwentka tajnego Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej w Warszawie, w sierpniu 1944 r. zgłosiła się do 3. kompanii Zgrupowania „Krybar” i pod pseudonimem Żaneta, wzięła udział w Powstaniu Warszawskim w charakterze łączniczki. 5 września została ciężko ranna, a doznane obrażenia głowy i oczu spowodowały utratę wzroku. Po kapitulacji powstania, w październiku 1944 r., cierpiąca i w bandażach (uraz nóg, brzucha, klatki piersiowej, głowy, oczu), z diagnozą, że nie powinna przeżyć, a także z niewielkim zawiniątkiem wsuniętym pod głowę przez koleżankę, aktorkę – Konstancję Sarnecką, ps. Kotka, wraz z innymi rannymi opuściła Warszawę i została przewieziona do jenieckiego szpitala w Gross-Lübars. Zawiniątkiem tym był kawałek materiału w drobną kratę, a w nim ręcznik, mydło, szczoteczka i pasta do zębów. Towarzyszył on Zofii Książek w jej dalszej jenieckiej drodze ze szpitala do Stalagu VI C Oberlangen, największego obozu dla kobiet, uczestniczek Powstania Warszawskiego. Mimo poważnych obrażeń i utraty wzroku, Zofia włączyła się w życie kulturalne w niewoli, występując podczas wieczorków poetyckich. Kobiety izolowane w Gross-Lübars i Oberlangen zapamiętały dziewczynę z czarną opaską na oczach, recytującą i śpiewającą pieśni, przynoszącą chwilowe zapomnienie o smutnej, wojennej rzeczywistości. W Oberlangen, z materiału podarowanego rannej Zofii w Warszawie, koleżanki uszyły modną, rozkloszowaną spódnicę na szelkach – pierwszy estradowy strój. Drewniany jeniecki barak był teatrem, a koleżanki publicznością. Po wyzwoleniu obozu 18 kwietnia 1945 r. artystka trafiła do Wielkiej Brytanii, gdzie poślubiła Włodzimierza Bregułę, znakomitego skrzypka ze Śląska. Tam również ukończyła prestiżową londyńską szkołę teatralną – Royal Academy of Dramatic Art. Dzięki wznowionemu leczeniu, Zofia Książek odzyskała w niewielkim stopniu wzrok. W 1947 r. powróciła z mężem do Polski. Wówczas na prośbę aktorki, nieco już sfatygowana, kraciasta spódnica została przerobiona na bluzkę. Była to jedyna pamiątka z Warszawy, miasta, w którym, mimo grozy okupacji, spełniało się jej marzenie o aktorstwie. Pasja i ogromna determinacja pozwoliły jej pokonać wiele przeszkód i pracowć w zawodzie. Występowała w Polskim Radiu w Warszawie, Teatrze Ziemi Opolskiej oraz Teatrze Śląskim w Katowicach. Wydała pięć tomików poezji. Stała się także inspiracją dla Krzysztofa Miklaszewskiego, który opowiedział jej historię w filmie Prawo do sceny (1978), Barbary Czajkowskiej, autorki biograficznej książki pt. Będziesz jedna, jedyna… (1995), Magdaleny Makaruk, autorki wydawnictw pt. Poezja utkana z jej życia (1999), Zamiast świateł rampy (2003), Paula Meyera w jego filmie dokumentalnym Konspiratorki (2006) oraz Alicji Schatton, reżysera filmu Podróż do zielonych cieni (2009). W 2009 r. była jedną z bohaterek wystawy naszego Muzeum – „Portrety jeńców”. W trakcie wernisażu bardzo wzruszona przekazała nam swój skarb.
Oprac. Dorota Musiał
|
|
