Stary Cmentarz Jeniecki

Cmentarz ten powstał w II połowie XIX w. jako obiekt o charakterze wojskowym. Utworzono go w odległości ponad 2 km od zabudowań wsi Lamsdorf (od 1945 r.: Łambinowice), na terenie pruskiego poligonu, w pobliżu tzw. obozu II (Lager II). To jedyny z łambinowickich cmentarzy, na którym prawie każdy zmarły ma swój grób podpisany imieniem i nazwiskiem.

Najstarsza część cmentarza pochodzi z okresu wojny prusko-francuskiej (1870–1871). Pochowano tu kilkudziesięciu żołnierzy francuskich, którzy zmarli w obozie jenieckim zorganizowanym w Lamsdorf przez pruskie władze wojskowe. W następnych latach w bezpośrednim sąsiedztwie sytuowano także groby niemieckich żołnierzy przebywających na poligonie oraz nielicznych osób cywilnych (m.in. sanitariuszki z obozowego lazaretu czy nadleśniczego).

Okres I wojny światowej to czas intensywnej rozbudowy cmentarza. W zasadzie powstał wówczas drugi cmentarz. Obok już istniejącego, otoczonego odrębnym ogrodzeniem, rozpoczęto chowanie zmarłych jeńców-żołnierzy państw ententy, przetrzymywanych w pobliskim niemieckim obozie. Pochówek jeńców odbywał się aż do 1919 r., kiedy nastąpiła likwidacja kompleksu obozowego. Przybyło wtedy łącznie ok. 7 tysięcy nowych mogił oraz kilka pomników poświęconych zmarłym.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego w wyglądzie nekropolii nastąpiły kolejne zmiany. Obok jenieckich grobów pochowano kilkudziesięciu niemieckich imigrantów (w tym dzieci) z terenów włączonych do Polski, którzy przebywali w Lamsdorf, głównie w związku z istnieniem tu w latach 1921–1924 obozu dla imigrantów. Spoczynek w tym miejscu znaleźli także nieliczni Niemcy – uczestnicy szkoleń (najpierw sportowych, później wojskowych), jakie władze niemieckie organizowały na terenach poligonowych jeszcze podczas II wojny światowej. W połowie lat dwudziestych XX w. przeprowadzono również częściową ekshumację i przetransportowanie zwłok jeńców państw zachodnich z okresu I wojny światowej (Brytyjczyków, Francuzów, większości Włochów i przypuszczalnie Belgów), a w następnym dziesięcioleciu połączono obydwa cmentarze w jeden.

Podczas II wojny światowej na ok. 4,5-hektarowym cmentarzu znów rozpoczęto pochówek jeńców, tym razem żołnierzy koalicji antyhitlerowskiej. Zmarli oni w niemieckich obozach jenieckich utworzonych po raz kolejny w Lamsdorf. Nie jest znana ich dokładna liczba. Z ekshumacji prowadzonych na przełomie lat 1945 i 1946 r. wiadomo, że ok. 4 tysięcy jeńców radzieckich pochowano w zbiorowych mogiłach poza ogrodzeniem cmentarza, po jego zachodniej i północno-wschodniej stronie. Ślady po grobach żołnierzy innych armii nie zachowały się. Wyjątkiem są jamy po ekshumacji zwłok jeńców brytyjskich i wywiezieniu ich do ojczyzny oraz na cmentarze centralne w Polsce (np. do Krakowa). Pochówków na cmentarzu zaprzestano w 1945 r.